Brexit: co to jest? Geneza i przebieg
Brexit to termin, który na stałe wszedł do słownika politycznego i społecznego, oznaczając proces opuszczania przez Wielką Brytanię struktur Unii Europejskiej. Słowo to powstało z połączenia angielskich słów „British” (brytyjski) i „exit” (wyjście). Decyzja o zakończeniu wieloletniego członkostwa w europejskiej wspólnocie była wynikiem złożonych procesów historycznych, politycznych i społecznych, które narastały przez dekady. Pierwsze referendum w sprawie członkostwa Wielkiej Brytanii w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej (EWG), poprzedniczce UE, odbyło się już w 1975 roku, a wówczas większość obywateli opowiedziała się za pozostaniem w jej strukturach. Jednak nastroje społeczne i polityczne ewoluowały, prowadząc do ponownego postawienia pytania o przyszłość Wielkiej Brytanii w zjednoczonej Europie.
Referendum 2016: decyzja o wyjściu
Kulminacyjnym momentem w procesie decyzyjnym był referendum przeprowadzone 23 czerwca 2016 roku. W tym historycznym głosowaniu obywatele Wielkiej Brytanii mieli możliwość wyrażenia swojej woli co do dalszego członkostwa kraju w Unii Europejskiej. Wyniki okazały się przełomowe: 51,89% głosujących opowiedziało się za opuszczeniem Unii Europejskiej, podczas gdy 48,11% opowiedziało się za pozostaniem. Wyniki te ujawniły głębokie podziały w społeczeństwie brytyjskim, zarówno geograficzne, jak i pokoleniowe. Szczególnie widoczne było to w rozbieżnościach między Anglią i Walią, które w większości zagłosowały za wyjściem, a Szkocją i Irlandią Północną, gdzie przeważały głosy za pozostaniem w UE. Gibraltar, brytyjskie terytorium zależne, również wyraził wolę pozostania w Unii Europejskiej.
Proces wyjścia Wielkiej Brytanii z UE
Po ogłoszeniu wyników referendum, rozpoczął się złożony i wieloetapowy proces formalnego wyjścia Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej. Procedura ta mogła oficjalnie rozpocząć się dopiero po uzyskaniu zgody parlamentu brytyjskiego na uruchomienie Artykułu 50 Traktatu o Unii Europejskiej, co stanowiło formalny sygnał do rozpoczęcia negocjacji w sprawie warunków wyjścia. Negocjacje te były niezwykle trudne i wielokrotnie przekładane, obejmując szeroki zakres kwestii, od praw obywateli po przyszłe stosunki handlowe. Wielka Brytania nie opuściła Unii Europejskiej bez porozumienia, co było jednym z kluczowych celów negocjacyjnych, mającym na celu uniknięcie gwałtownych wstrząsów gospodarczych i społecznych. Ostatecznie, Wielka Brytania formalnie opuściła Unię Europejską 31 stycznia 2020 roku o godzinie 24:00 CET, kończąc tym samym 47 lat członkostwa. Następnie rozpoczął się okres przejściowy, który pozwolił na dalsze negocjacje i przygotowanie do nowych realiów prawnych i gospodarczych.
Konsekwencje Brexitu dla obywateli i przedsiębiorców
Brexit przyniósł znaczące zmiany, które wpłynęły na życie codzienne obywateli oraz funkcjonowanie przedsiębiorstw, zarówno w Wielkiej Brytanii, jak i w krajach Unii Europejskiej. Zrozumienie tych konsekwencji jest kluczowe dla oceny wpływu tej historycznej decyzji.
Co to Brexit oznacza dla obywateli UE w UK?
Dla obywateli Unii Europejskiej mieszkających w Wielkiej Brytanii, Brexit oznaczał konieczność uregulowania swojego statusu prawnego. Kluczowym elementem procesu było wprowadzenie EU Settlement Scheme (EUSS). Obywatele UE/EEA/Szwajcarii, którzy mieszkali w Wielkiej Brytanii do 31 grudnia 2020 roku, mieli możliwość zachowania swojego prawa pobytu, pracy i dostępu do świadczeń poprzez złożenie wniosku w ramach tego programu. Osoby, które spełniły wymóg zamieszkania w UK przed końcem okresu przejściowego, mogły uzyskać status osiedlony (settled status) lub tymczasowo osiedlony (pre-settled status), co zapewniało im dalsze prawa w kraju. Po Brexicie, obowiązuje brytyjski system imigracyjny oparty na punktach dla nowych przyjazdów osób spoza Wielkiej Brytanii, co oznacza bardziej restrykcyjne zasady wjazdu i pobytu dla obywateli krajów trzecich, w tym również dla obywateli UE chcących przyjechać do UK po wprowadzeniu nowych przepisów.
Nowe zasady handlu i transportu towarów
Zmiany wynikające z Brexitu miały bezpośredni wpływ na handel i przepływ towarów między Wielką Brytanią a Unią Europejską. Wielka Brytania stała się państwem trzecim w stosunku do UE, co oznacza, że transakcje handlowe nie są już zaliczane do wewnątrzwspólnotowych. Wprowadzenie Umowy o Handlu i Współpracy (TCA) od 1 stycznia 2021 roku umożliwiło handel bez ceł i ograniczeń ilościowych, jednak wiąże się to z koniecznością spełnienia wielu nowych wymogów i przeprowadzania kontroli. Dla przedsiębiorców handlujących z Wielką Brytanią konieczne jest posiadanie numeru EORI (Economic Operators Registration and Identification), który jest niezbędny do przeprowadzania operacji celnych. Przewoźnicy transportujący towary do Wielkiej Brytanii muszą dopełnić szeregu formalności celnych, posiadać wspomniany numer EORI, a także upewnić się, że ich pojazdy spełniają brytyjskie standardy techniczne. Zmiany te wpłynęły na procesy logistyczne, wydłużenie czasu odpraw i zwiększenie kosztów, co stanowi wyzwanie dla wielu sektorów gospodarki.
Zmiany w systemie imigracyjnym i statusie obywateli
Po Brexicie nastąpiły fundamentalne zmiany w systemie imigracyjnym Wielkiej Brytanii. Jak wspomniano, dla nowych przyjazdów z zagranicy wprowadzono system punktowy, który ocenia kandydatów na podstawie kwalifikacji, znajomości języka angielskiego oraz ofert pracy. Oznacza to odejście od swobodnego przepływu osób, który gwarantowało członkostwo w UE. Dla obywateli UE, którzy już przebywali w Wielkiej Brytanii do końca okresu przejściowego, kluczowe było ubieganie się o status w ramach EU Settlement Scheme, aby zachować swoje prawa. Osoby, które nie zdążyły lub nie złożyły wniosku, mogły napotkać trudności z legalnym pobytem i pracą. Po Brexicie, zasady podróżowania ze zwierzętami towarzyszącymi oraz wwozu żywności do UE z Wielkiej Brytanii również uległy zmianie, wymagając nowych dokumentów i spełnienia określonych norm sanitarnych i weterynaryjnych. Te zmiany miały na celu przywrócenie kontroli granicznych i suwerenności w zakresie polityki migracyjnej.
Brexit a Unia Europejska: obecne stosunki
Wyjście Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej nie oznaczało całkowitego zerwania więzi, lecz redefinicję wzajemnych stosunków. Kluczowym dokumentem regulującym te relacje stała się Umowa o Handlu i Współpracy.
Umowa o handlu i współpracy UE-Wielka Brytania
Od 1 stycznia 2021 roku, Unia Europejska i Wielka Brytania stosują tymczasowo Umowę o Handlu i Współpracy (TCA). Dokument ten stanowi ramy prawne dla przyszłych relacji między obiema stronami, obejmując szeroki zakres dziedzin, od handlu towarami i usługami, przez bezpieczeństwo, po współpracę w dziedzinie badań i rozwoju. Głównym założeniem umowy jest umożliwienie handlu bez ceł i ograniczeń ilościowych na większość produktów, co jest kluczowe dla utrzymania przepływu towarów. Jednakże, TCA wprowadza również nowe wymogi i procedury, takie jak kontrole celne, sanitarne i fitosanitarne, które znacząco wpływają na sposób prowadzenia działalności gospodarczej. Umowa ta przewiduje również mechanizmy rozwiązywania sporów oraz ustalenia dotyczące współpracy w zakresie bezpieczeństwa, wymiany informacji i ochrony danych. Jest to żywy dokument, który nadal podlega interpretacji i adaptacji do zmieniających się warunków.
Granica UE-Wielka Brytania: nowe procedury
Brexit wiąże się z przywróceniem kontroli granicznych i procedur celnych między Wielką Brytanią a krajami Unii Europejskiej. Oznacza to, że towary przekraczające granicę między Wielką Brytanią a UE podlegają teraz obowiązkowym kontrolom celnym, podobnie jak handel z innymi państwami spoza wspólnego rynku. Konieczność dopełnienia formalności celnych, przedstawienia odpowiednich dokumentów, takich jak deklaracje celne i numer EORI, a także przejście kontroli w punktach granicznych, znacząco wpłynęły na logistykę i czas transportu. Szczególne wyzwania pojawiły się na granicy między Irlandią Północną a Republiką Irlandii, gdzie obie strony dążyły do uniknięcia powrotu „twardej granicy” ze względu na złożoną sytuację polityczną i historyczną. Wprowadzone protokoły mają na celu minimalizację zakłóceń, jednak nadal stanowią one obszar budzący dyskusje i wymagający monitorowania.
Ważne informacje i przygotowania na przyszłość
Zrozumienie złożoności Brexitu i jego konsekwencji jest kluczowe dla prawidłowego przygotowania się na przyszłość. Zarówno obywatele, jak i przedsiębiorcy powinni być świadomi zmian i podejmować odpowiednie kroki.
Brexit wywołał znaczące zmiany gospodarcze, czego odzwierciedleniem był spadek wartości funta szterlinga i prognozy dotyczące potencjalnej utraty miejsc pracy oraz spadku PKB. Dla przedsiębiorców oznacza to konieczność analizy łańcuchów dostaw, adaptacji do nowych przepisów handlowych i celnych oraz poszukiwania nowych rynków lub strategii biznesowych. Kluczowe jest monitorowanie bieżących zmian w przepisach, zarówno tych dotyczących handlu, jak i imigracji. Osoby planujące podróże lub przeprowadzki powinny zapoznać się z nowymi zasadami dotyczącymi wjazdu, pobytu i pracy. Warto również pamiętać o specyficznych wymogach, takich jak te dotyczące podróży ze zwierzętami towarzyszącymi czy wwozu żywności do UE z Wielkiej Brytanii. Przygotowania na przyszłość powinny obejmować stałe aktualizowanie wiedzy na temat obowiązujących przepisów i adaptację strategii do zmieniającej się rzeczywistości po wyjściu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej.